پاورقی
[1] پس از عملیات کربلای 8 کلیه راه‌کارها برای اجرای عملیات در منطقه جنوب مسدود شد. در عین حال، در تمام این مدت و تا ماه‌های پایانی سال 1366، تلاش برای شکستن بن بست در جنوب ادامه داشت و حتی منجر به طرح‌ریزی عملیات در منطقه فاو شد. ولی بنا به دلائلی، از آن نتیجه‌ای حاصل نشد.
[2] دانشگاه فلوریدا، اتحاد جماهیر شوروی، جنگ ایران و عراق از برژنف تا گورباچف، ترجمه‌ی محی‌الدین مصباحی، فصل هشتم.
[3] وزارت ارشاد اسلامی، اداره کل مطبوعات خارجی، «بررسی مطبوعات جهان»، شماره‌ی 1220، 4 / 12 / 65 هفته‌نامه نیوزویک، چاپ سوئیس.
[4] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 18 / 12 / 65، به نقل از نول آبزرواتور.
[5] روزنامه اطلاعات، 19 / 2 / 66 به نقل از لوموند دیپلماتیک.
[6] روزنامه رسالت، 11 / 1 / 66، به نقل از فرانس پرس.
[7] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 1 / 1 / 66، به نقل از فیگارو.
[8] روزنامه اطلاعات 2 / 7 / 73، به نقل از مجله‌ی سیاست خارجی (دفتر مطالعات وزارت خارجه)، به نقل از کتاب نه شرقی، نه غربی اصل بنیادین سیاست خارجی (نوشته روح الله کارگر رمضانی از دانشگاه ویرجینیا).
[9] مولانا، حمید، بازشناسی جنبه‌های تجاوز و دفاع، جلد اول، تهران، 1368، ص 280.
[10] مأخذ شماره 1.
[11] گری سیک مشاور کارتر در شورای امنیت در فصلنامه فارین افرز در مورد مشخصات و ویژگیهای ایران و تلاش این کشور برای پیگیری اهداف انقلابی می‌نویسد: «در جهان هیچ ملتی یافت نمی‌شود که به اندازه ملت ایران حاضر باشد در راه حفظ اهداف انقلابی و مذهبی خود گذشت، ایثار و فداکاری کند. امروز 8 سال از انقلاب اسلامی ایران گذشته و ملت انقلابی ایران فشارهای سنگینی را تحمل کرده‌اند. مانند درگیری رویا رو با ابرقدرتها، شش سال و نیم جنگ تحمیلی از سوی عراق، چندین توطئه و کودتا، تحریمهای اقتصادی و حمله به تأسیسات نفتی و اقتصادی که با توان شگفت‌آور نیروهای فنی داخل مرتفع شده است.»
(روزنامه اطلاعات، 21 / 2 / 66).
[12] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 29 / 10 / 65، رادیو بی بی سی، 28 / 10 / 65.
[13] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره‌ی 1، 1 / 1 / 66، به نقل از روزنامه‌ی فیگارو.
[14] عملیات کربلای 8، کربلای 10 و فتح 5 را سپاه پاسداران در همین چارچوب به اجرا درآورد که در فصل سوم به آن اشاره خواهد شد.
[15] روزنامه‌ی رسالت، 1 / 2 / 66.
[16] پیشین.
[17] پیشین.
[18] روزنامه اطلاعات، 1 / 2 / 66.
[19] روزنامه کیهان، 1 / 2 / 66.
[20] روزنامه کیهان، 15 / 1 / 66.
[21] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 29 / 10 / 65، به نقل از رادیو بی بی سی، 28 / 10 / 65.
[22] در این زمینه در صفحات قبل توضیح داده شد ولی لازم به ذکر است که در مورد سیاست ایران در خلیج فارس، آقای هاشمی در تاریخ 5 / 11 / 65 رسما اعلام کرد: «ایران در این اندیشه نیست که جنگ با عراق را به دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس گسترش بدهد.».
[23] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 25 / 1 / 66.
[24] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 26 / 2 / 66، به نقل از رادیو بی بی سی، 25 / 2 / 66.
[25] روزنامه جمهوریت چاپ ترکیه در این زمینه می‌نویسد: «زمانی که موضع‌گیری اخیر شورای امنیت سازمان ملل برای پایان بخشیدن به جنگ ایران و عراق با اتخاذ سیاست منزوی کردن ایران از جانب امریکا و شوروی به عنوان یک مسئله مشترک توأم گردید، آشکار شد که در روزهای آینده اقدامات به عمل آمده در مورد زیر فشار قرار دادن رژیم (امام) خمینی برای پذیرش صلح، سرعت بیشتری خواهد گرفت.»
(اداره کل مطبوعات و رسانه‌های خارجی وزارت ارشاد اسلامی، «بررسی مطبوعات جهان»، شماره 1239، 20 / 3 / 66، روزنامه جمهوریت چاپ ترکیه، 27 / 2 / 66).
[26] روزنامه فیگارو در این زمینه می‌نویسد: دو ابرقدرت برای یک بار هم که شده در برابر خطر بزرگی قرار گرفته‌اند.
(خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 30 / 2 / 66، به نقل از فیگارو، 29 / 2 / 66.).
[27] روزنامه جمهوری اسلامی، 27 / 1 / 66.
[28] پتروفسکی معاون وزیر امور خارجه شوروی ریاست این هیأت را برعهده داشت. در این زمینه در صفحات بعد توضیحات بیشتری ارائه خواهد شد.
[29] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 29 / 2 / 66، به نقل از روزنامه گاردین.
[30] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 1 / 2 / 66، به نقل از رادیو امریکا، 31 / 1 / 66.
[31] فارین ریپورت در این زمینه می‌نویسد: «علائم روشنی حاکی از آنند که ایالات متحده و شوروی در مورد چگونگی مقابله با تهدید اخیر ایران به تفاهمی دست یافته‌اند.»
(اداره کل مطبوعات و رسانه‌های خارجی وزارت ارشاد اسلامی. «بررسی مطبوعات جهان» شماره 1237، 1 / 2 / 66 فارین ریپورت چاپ لندن، 12 / 1 / 66).
[32] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 31 / 2 / 66، به نقل از رادیو اسرائیل، 30 / 2 / 66.
[33] مایکل آرماکاست وکیل وزارت خارجه امریکا، همراه با چند پیشنهاد در فروردین سال 66 عازم مسکو شد، لیکن نتوانست موافقت مسکو را به دست آورد.
[34] اداره کل مطبوعات و رسانه‌های خارجی وزارت ارشاد اسلامی، «بررسی مطبوعات جهان»، نشریه شماره 1228، 23 / 1 / 66 مجله‌ی المستقبل به قلم عبدالکریم ابوالنصر.
[35] پیشین.
[36] به دلائل این موضع‌گیری در مبحث بعد اشاره خواهد شد.
[37] روزنامه‌ی کیهان، 3 / 2 / 66، به نقل از رادیو امریکا، 2 / 2 / 66.
[38] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 3 / 2 / 66، به نقل از خبرگزاری فرانسه در نیویورک.
[39] پروفسور ویتانن ناوریکن کارشناس امور خاورمیانه در مصاحبه با مجله عربی التضامن می‌گوید: «من باید بگویم نوعی تفاهم بین ما و غرب به وجود آمده، زیرا جنگ نگرانی آنها را برانگیخته است»
(نمایندگی امام در سپاه «رویدادها» بولتن شماره 143 - 15 / 2 / 66).
[40] روزنامه ایندیپندنت چاپ لندن در مورد هماهنگی ضمنی امریکا و شوروی برای پایان بخشیدن به جنگ می‌نویسد: «تحول جالب توجه این است که به نظر می‌رسد سیاستهای پشت پرده‌ی امریکا و شوروی برای رسیدن به یک هدف مشترک است، آنها قطعا با هماهنگی قبلی وارد عمل نشده‌اند، اما به نظر می‌رسد سیاست آنها به موازات هم حرکت می‌کند و به احتمال زیاد، هدف آنها یکی است و آن خاتمه‌ی جنگ خلیج (فارس) می‌باشد.».
[41] استراتژی امریکا در جنگ تحمیلی مرکب از سه نوع مداخله بوده است که عبارتند از:
الف) تعهد مؤکد امریکا جهت آزادی کشتیرانی در خلیج فارس و تنگه هرمز؛ ب) حمایت تضمینی امریکا از متحدین خود؛ ج) حفظ توازن قوا در منطقه خلیج فارس.
[42] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، به نقل از بوش معاون رئیس جمهور وقت امریکا.
[43] روزنامه رسالت، 24 / 8 / 1365.
[44] روزنامه ابرار، 24 / 8 / 1365.
[45] پس از افشای ماجرای مک فارلین، عراق با صدور بیانیه‌ای رسمی مواضع خود را اعلام کرد در قسمتی از این بیانیه آمده است: «تفاوت بین گفتار و رفتار حکومت امریکا اعتبار سیاستهای اعلام شده این کشور را مورد سؤال قرار داده و...»
(خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 29 / 8 / 1265، رادیو مسقط).
[46] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 28 / 10 / 65.
[47] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 30 / 10 / 65، به نقل از روزنامه گاردین،29 / 10 / 65.
[48] پیشین.
[49] پیشین، به نقل از روزنامه‌ی تایمز، 29 / 10 / 65.
[50] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 2 / 11 / 65، به نقل از خبرگزاری یونایتدپرس، 1 / 11 / 65.
[51] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 10 / 11 / 65 به نقل از خبرگزاری رویتر، 9 / 11 / 65.
[52] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 11 / 11 / 65، به نقل از هرالدتریبون، 10 / 11 / 65.
[53] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 16 / 11 / 65، به نقل از رادیو امریکا، 15 / 11 / 65.
[54] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 22 / 11 / 65، به نقل از خبرگزاری آسوشیتدپرس، 21 / 11 / 65.
[55] روزنامه رسالت، 2 / 12 / 65، به نقل از روزنامه ملیت چاپ ترکیه.
[56] وزیر دفاع وقت امریکا در همان زمان در مصاحبه با شبکه تلویزیونی ای بی. اس اعلام کرد: «ایالات متحده مایل نیست که رژیم تهران در جنگ با عراق پیروز شود.»
(واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، «بولتن رادیوهای بیگانه» 6 / 1 / 66 - رادیو ایران 3 / 1 / 66).
[57] روزنامه رسالت، 28 / 12 / 65.
[58] نگاه کنید به کتاب از «فاو تا شلمچه»، از انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1373.
[59] اداره کل مطبوعات و رسانه‌های خارجی وزارت ارشاد اسلامی، «بررسی مطبوعات جهان»، نشریه شماره 1229، 29 / 1 / 66 به نقل از الدستور، 10 / 1 / 66.
[60] این موضع‌گیری رژیم عراق در حقیقت نوعی بزرگ‌نمایی برای کسب امتیاز بیشتر از امریکاییها بود. چون عراقیها به خوبی می‌دانستند که امریکا هیچ گونه کمک تسلیحاتی به ایران نمی‌کند و تنها در ماجرای مک فارلین آن هم برای روشن کردن چراغ سبز، محموله‌ای را به ایران ارسال داشته که در مقابل سیل اسلحه‌ای که در اختیار عراق قرار می‌داد قطره‌ای نیز محسوب نمی‌شد.
[61] در همین زمینه، مدتی بعد مروین دایمل، عضو دمکرات مجلس امریکا مطالبی را بیان کرد که پس از درج آن در روزنامه بوستون کلوپ، در تاریخ 23 / 2 / 66 از رادیو امریکا پخش شد. وی ضمن تأیید این مسئله که نمی‌توان ایران را نادیده گرفت و با انتقاد از سیاستهای امریکا می‌گوید: «سیاست کنونی امریکا نسبت به سیاست قبلی این کشور در برابر ایران چیز بهتری نیست و همین هم هست که نگرانی عمیق به وجود می‌آورد. به جای چنین سیاستی، می‌توان جبهه‌ای که حاکی از همدلی با ایرانیان باشد و تلاش آنان را برای آزادی در نظر گیرد، به وجود آورد. این بدان معنا نیست که امریکا باید بلافاصله از مجاهدین حمایت و آنان را به عنوان کنتراهای شرق علم کند...»
(خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 24 / 2 / 66 - رادیو امریکا 23 / 2 / 66).
[62] واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن «رادیوهای بیگانه»، 6 / 1 / 66، رادیو ایران، واینبرگر وزیر دفاع وقت امریکا، 3 / 1 / 66.
[63] نشریه نمایندگی دائم جمهوری اسلامی در سازمان ملل، شماره 11، 1 / 8 / 69، به نقل از کتاب نه شرقی نه غربی اصل بنیادین سیاست خارجی جمهوری اسلامی، نوشته روح الله کارگر رمضانی، از انتشارات دانشگاه یل امریکا.
[64] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 9 / 12 / 65، به نقل از خبرگزاری فرانسه.
[65] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 3 / 1 / 66، به نقل از واینبرگر، 2 / 1 / 66.
[66] روزنامه‌های یومیه 4 / 1 / 66، آقای هاشمی رفسنجانی.
[67] روزنامه‌ی رسالت 15 / 1 / 66، خطبه‌های نماز جمعه‌ی تهران، 14 / 1 / 66.
[68] در این مورد ضمن اینکه شواهد و قرائن آشکاری به چشم می‌خورد، بعضا اظهارات برخی از منابع دیپلماتیک در ملاقات با نمایندگیهای جمهوری اسلامی در اروپا نیز قابل توجه بود. در این زمینه یکی از دیپلماتهای اروپایی، در یک ملاقات خصوصی اظهار داشته بود که با موقعیتی که امریکا بعد از ماجرای مک فارلین داشته، خیلی مشکل است که جنگ از راه نظامی تمام شود. چون امریکا مصمم است که اجازه ندهد در جنگ طرف پیروز وجود داشته باشد.
[69] روزنامه الاتحاد در مورد تشدید سیاستهای امریکا علیه ایران می‌نویسد: «امریکا دست به اجرای سیاست جدید زده است که هدف از آن وادار ساختن ایران به پایان دادن جنگش با عراق و وارد شدن به مذاکرات صلح می‌باشد. واشنگتن در اجرای این سیاست و وارد آوردن فشار نظامی و اقتصادی بر ایران و جلوگیری از وصول اسلحه توسط ایران، تماسهای بین‌المللی را جهت تشویق کشورهایی که دارای روابط نظامی و اقتصادی با ایران هستند آغاز کرده است.» (خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه» 13 / 1 / 66 - الاتحاد 12 / 1 / 66).
[70] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 18 / 1 / 66، به نقل از آقای هاشمی، 17 / 11 / 66.
[71] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 18 / 1 / 66، به نقل از خبرگزاری رویتر، 17 / 1 / 66.
[72] مأخذ شماره‌ی 50.
[73] روزنامه‌ی جمهوری اسلامی، 1 / 2 / 66.
[74] چارلز دمن سخنگوی وقت وزارت خارجه امریکا رسما اعلام کرد: «امریکا آماده است تا از تحریم بیشتر علیه ایران پشتیبانی نماید، به امید آنکه ایران وادار به قبول صلح شود.»
(خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 19/ 2 / 66، رادیو امریکا، 18 / 2 / 66).
[75] دفتر سیاسی نمایندگی امام در سپاه، «رویدادها»، نشریه شماره 143، 15 / 2 / 66 به نقل از ریچارد مورفی معاون وزارت خارجه امریکا در امور خاورمیانه.
[76] روزنامه‌ی جمهوری اسلامی، 19 / 2 / 66، به نقل از خبرگزاری کویت.
[77] روزنامه‌ی رسالت، 19 / 2 / 66، به نقل از خبرگزاری رویتر.
[78] روزنامه‌ی اطلاعات، 20 / 2 / 66، به نقل از خبرگزاری جمهوری اسلامی.
[79] روزنامه‌ی اطلاعات، 19 / 2 / 66، به نقل از خبرگزاری رویتر.
[80] در این زمینه در صفحات بعد توضیح لازم ارائه خواهد شد.
[81] روزنامه‌ی جمهوری اسلامی، 21 / 2 / 66، به نقل از خبرگزاری کویت.
[82] پیشین.
[83] روزنامه‌ی اطلاعات، 21 / 2 / 66، به نقل از خبرگزاری دولتی عراق.
[84] روزنامه‌ی جمهوری اسلامی، 22 / 2 / 66، به نقل از آسوشیتد پرس.
[85] پیشین، به نقل از رادیو لندن.
[86] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 26 / 2 / 66، به نقل از رادیو بی بی سی، 25 / 2 / 66.
[87] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 30 / 2 / 66، به نقل از شبکه تلویزیونی سی بی اس امریکا.
[88] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 1 / 3 / 66، به نقل از رادیو امریکا، 30 / 2 / 66.
[89] گورباچف بعدها طی مصاحبه‌ای اظهار داشت یک ماه قبل از انتخاب وی به عنوان دبیر کل حزب کمونیست این نتیجه حاصل شده بود که شوروی به اشغال افغانستان پایان می‌دهد.
[90] روزنامه کریستین ساینس مانیتور در این زمینه می‌نویسد: «شوروی سعی دارد با حداکثر بهره‌برداری از رسوایی اخیر امریکا در معامله با ایران و از دست رفتن اعتبار امریکا نزد اعراب، پیروزی عظیمی را در سیاست خارجی خود کسب نماید و رابطه خود را با کشورهای میانه‌روی عرب بهبود بخشد.»
(روزنامه رسالت 7 / 2 / 66).
[91] مورفی معاون وزیر خارجه امریکا در عکس العمل نسبت به پیشنهادهای شوروی اظهار داشت: «در صورتی که شوروی روابط رسمی خود را با اسرائیل تجدید نماید و به یهودیان شوروی اجازه مهاجرت بدهد، خاورمیانه به سرعت به سوی صلح پیش خواهد رفت. این قیمتی است که امریکا می‌خواهد مسکو در قبال حضور یافتن در یک اجلاس بین‌المللی در مورد خاورمیانه بپردازد.»
(روزنامه جمهوری اسلامی، 6 / 12 / 65، خبرگزاری رویتر).
[92] پتروفسکی معاون وزیر خارجه شوروی طی سفر به کشورهای منطقه، در این زمینه اعلام کرد: «اقدامات قدرتهای بزرگ جهانی باید شامل استقرار یک نیروی بین‌المللی در مرزهای مشترک ایران و عراق و همچنین تحریم فروش اسلحه به هر دو کشور باشد.»
(روزنامه کیهان، 2 / 2 / 66، خبرگزاری آسوشیتدپرس).
[93] اداره کل مطبوعات و رسانه‌های خارجی وزارت ارشاد اسلامی، «بررسی مطبوعات جهان»، نشریه‌ی شماره 1235، 29 / 2 / 66، مجله‌ی المستقبل چاپ فرانسه، 12 / 2 / 66.
[94] پیشین.
[95] پیشین.
[96] در این زمینه سفیر شوروی در مصر می‌گوید: «تلاش شوروی در حال حاضر متمرکز است بر یافتن راه حلی مناسب برای خاتمه دادن به جنگ عراق و ایران.» وی اضافه کرد: «این کار جزئی از استراتژی شوروی در منطقه خلیج فارس است.»
(روزنامه رسالت، 24 / 2 / 66 به نقل از الاتحاد).
[97] روزنامه‌ی رسالت، 31 / 1 / 66، به نقل از خبرگزاری فرانسه.
[98] روزنامه‌ی جمهوری اسلامی، 3 / 2 / 66.
[99] معاونت سیاسی سپاه پاسداران، بولتن، «بررسی»، شماره 8، 4 / 2 / 66.
[100] روزنامه جمهوری اسلامی، 9 / 2 / 66.
[101] پیشین.
[102] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 19 / 2 / 66، خبرگزاری فرانسه، 18 / 2 / 66.
[103] پیشین.
[104] این سفر در تاریخ 24 / 11 / 65 به هنگام تشدید جنگ شهرها و حملات عراق به مردم بی‌دفاع ایران انجام شد.
[105] این سفر در تاریخ 3 / 12 / 65 انجام شد.
[106] مجله عربی الرأی العام چاپ کویت در این موقعیت می‌نویسد: «مصلحت تمامی اعراب و به ویژه کشورهای خلیج فارس، در این است که امریکا را رد کرده و درهای خود را کاملا به سوی شوروی باز نمایند.»
(روزنامه‌ی رسالت، 20 / 2 / 66).
[107] روزنامه‌ی کیهان، 17 / 1 / 66.
[108] روزنامه‌ی رسالت، 19 / 2 / 66، به نقل از آیت‌الله خامنه‌ای در نماز جمعه‌ی تهران، 18 / 2 / 66.
[109] روزنامه‌ی رسالت، 12 / 2 / 66.
[110] روزنامه سکوفسکی نووستی در این زمینه می‌نویسد: «در این اواخر در جراید ایران علنا به جار و جنجالی که در جهت شوروی ستیزی است دامن زده می‌شود.»
(خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه ویژه، 31 / 2 / 66، رادیو مسکو، 30 / 2 / 66).
[111] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 18 / 2 / 66، مسکو خبرگزاری تاس، 17 / 2 / 66.
[112] روزنامه‌ی کیهان، 23 / 2 / 66.
[113] روزنامه‌ی رسالت، 24 / 2 / 66، به نقل از خبرگزاری جمهوری اسلامی.
[114] مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک لندن ضمن مقایسه‌ی ریگان و گورباچف می‌نویسد: «ریگان با لطمات شدید به نفوذ خود در منطقه خلیج فارس، خاورمیانه و امریکای مرکزی مواجه شده و به نقش آن در رهبری علیه آنچه تروریسم بین‌المللی نامیده می‌شود نیز آسیبهای جدی وارد آمده است. در عین حال موقعیت میخائیل گورباچف، حالت عکس موقعیت ریگان را دارد و رهبری قاطع وی، حاکی از خارج شدن سیاست شوروی از وضعیت سنتی آن است.».
[115] روزنامه نیویورک تایمز در این زمینه می‌نویسد: در حالی که امریکا درگیر رسوایی ماجرای شکست سیاست نزدیکی با جمهوری اسلامی ایران است، شوروی گامهای بلندی در جهت کسب نفوذ مجدد خود در خاورمیانه بر می‌دارد.
(روزنامه جمهوری اسلامی، 14 / 2 / 66).
[116] روزنامه نیویورک تایمز در این زمینه می‌نویسد: «شوروی یک رشته اقدامات دیپلماتیک را در خاورمیانه، با هدف تجدید نفوذ خود در منطقه آغاز کرده است.»
(روزنامه‌ی جمهوری اسلامی 22 / 2 / 66، خبرگزاری کویت).
[117] معاونت سیاسی سپاه، بولتن، بررسی، شماره 3، مقاله نگاهی به بحران خلیج فارس، اردیبهشت 67.
[118] پیشین.
[119] روزنامه‌ی جمهوری اسلامی، 31 / 2 / 66.
[120] مولانا، حمید، بازشناسی جنبه‌های تجاوز و دفاع، جلد اول، سخنرانی آقای هاشمی در مراسم اختتامیه کنفرانس بین‌المللی تجاوز و دفاع، سال 68.
[121] اولین مرحله از جنگ نفتکشها از سال 63 آغاز شد و به موازات جنگ شهرها کم و بیش ادامه داشت. ولی از سال 65، به دلیل موقعیت برتر ایران وارد مرحله جدیدی شد که به لحاظ افزایش شدت و گسترش دامنه و نتایج آن، به منزله مرحله‌ی دوم ذکر شده است.
[122] لنجافسکی، جورج، رؤسای جمهوری امریکا و خاورمیانه از ترومن تا ریگان، ترجمه‌ی عبدالرضا هوشنگ مهدوی، نشر البرز، 1373، به نقل از گزارش شرکت بیمه دریایی لویدز لندن، ص ص 355 - 356.
[123] فهرست حملات عراق به کشتیهای تجاری و نفتکش طی سال 66 در ضمیمه‌ی کتاب درج شده است.
[124] پیشین.
[125] روزنامه‌ی رسالت، 4 / 11 / 65، به نقل از خبرگزاری یونایتدپرس.
[126] اداره کل تندنویسی مجلس شورای اسلامی، «روزنامه رسمی»، (مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی)، دور دوم جلسه 366، 5 / 11 / 65.
[127] پیشین.
[128] روزنامه جمهوری اسلامی، 7 / 12 / 65.
[129] پیشین.
[130] وزیر خارجه‌ی کویت اعلام کرد که دو ابرقدرت باید مسؤولیتهای خود را برای حفاظت از کشتیرانی در منطقه برعهده گیرند.
(خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 5 / 1 / 66، رادیو بی بی سی 4 / 1 / 66).
[131] رادیو امریکا در تاریخ 5 / 1 / 66، به نقل از روزنامه نیویورک تایمز، ضمن اشاره به پیشنهاد امریکا به کویت برای حفاظت کشتیهای متعلق به کویت، در توضیح آن می‌گوید: «حدود یک ماه پیش از جانب کویت تقاضا شد...» کویت در واقع هم از امریکا و هم از شوروی تقاضای کمک و همراهی دریایی کرده است.
[132] روزنامه‌ی رسالت، 10 / 1 / 66.
[133] روزنامه‌ی اطلاعات، 10 / 1 / 66، به نقل از ان. بی. سی.
[134] روزنامه‌ی اطلاعات، 10 / 1 / 66، به نقل از خبرگزاری رویتر.
[135] روزنامه‌ی اطلاعات، 10 / 1 / 66، به نقل از خبرگزاری کویت.
[136] روزنامه‌ی رسالت 10 / 1 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی، به نقل از منبع کویتی.
[137] پیشین.
[138] روزنامه جمهوری اسلامی، 10 / 1 / 66.
[139] روزنامه‌ی کیهان، 6 / 1 / 66، فرانس پرس، به نقل از وزیر خارجه کویت.
[140] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، نشریه شماره 19، 19 / 1 / 66، رادیو امریکا، 18 / 1 / 66.
[141] پیشین، رادیو بی بی سی، 18 / 1 / 66.
[142] سه نفتکش روسی به نام سرداران نظامی روس در جنگ جهانی دوم عبارت بودند از: مارشال باگرامیان، مارشال چخوف و مارشال مایکوپ که در اجاره کویت قرار گرفتند.
[143] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، نشریه‌ی شماره 20، 20 / 1 / 66، رادیو بی بی سی، 19 / 1 / 66.
[144] روزنامه‌ی رسالت 26 / 1 / 66، به نقل از خبرگزاری فرانسه.
[145] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، نشریه‌ی شماره 23، 23 / 1 / 66، رادیو امریکا، 22 / 1 / 66، به نقل از رجایی خراسانی نماینده‌ی ایران در سازمان ملل.
[146] روزنامه‌ی اطلاعات، 29 / 1 / 66، نماز جمعه تهران، 28 / 1 / 66.
[147] روزنامه‌ی جمهوری اسلامی،31 / 1 / 66، میر حسین موسوی نخست وزیر.
[148] روزنامه‌ی کیهان، 1 / 2 / 66، مصاحبه‌ی مطبوعاتی.
[149] روزنامه‌ی کیهان، 5 / 2 / 66، آیت‌الله خامنه‌ای رئیس جمهور وقت.
[150] روزنامه‌ی جمهوری اسلامی، 3 / 2 / 66.
[151] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، 5 / 2 / 66، رادیو اسرائیل، 4 / 2 / 66.
[152] معاونت سیاسی سپاه، بولتن بررسی، شماره 8، 4 / 2 / 66، به نقل از ایوانف گالیستین رئیس بخش امور کشورهای عربی حوزه‌ی خلیج فارس در وزارت خارجه‌ی شوروی.
[153] ورود سپاه به عرصه جنگ در دریا
گر چه سازمان دریایی سپاه از سال 60 تدریجا شکل گرفت، ولی سپاه عملا وارد خلیج فارس نشده بود. اصولا توان سپاه برای اجرای مأموریت روی آب با عملیات آبی - خاکی خیبر در سال 62 و بدر در سال 63 و فاو در سال 64 رو به افزایش نهاد و از سازمان نسبتا مناسبی برخوردار شد.
در این روند، عملیات کربلای 3 روی اسکله العمیه اولین عملیات سپاه در دریا بود که در شهریور سال 65 انجام گرفت و نقش بسیار تعیین کننده‌ای در فراهم‌سازی ورود سپاه به «جنگ در دریا» داشت.
پس از عملیات والفجر 8، در سال 65 فرمانده عالی قرارگاه خاتم الانبیاء، آقای هاشمی به عنوان فرمانده عالی جنگ به سپاه ابلاغ کرد تا راه مقابله با عراق در دریا را مورد بررسی قرار دهد. با اوجگیری حملات عراق به کشتیها، در اوج عملیات کربلای 5، برادر علایی (فرمانده قرارگاه دریایی نوح) منطقه عملیات کربلای 5 را به سمت خلیج فارس ترک کرد.
سپاه پس از حضور در دریا و مشاهده وضعیت و با توجه به ویژگیهای کار در دریا و ابعاد فنی و علمی آن، کلیه نقشه‌ها و مدارک مورد نیاز را جمع‌آوری و پس از شناخت نسبتا عمیق از کار در این عرصه، جمع‌بندی و تجزیه و تحلیل خود را به مسؤولین و تصمیم گیرندگان منتقل کرد.
در این مرحله، سپاه سازماندهی دریایی خود را به تناسب مأموریت در خلیج فارس تغییر داد. برابر تدبیر فرماندهی کل سپاه و با توجه به نیازهای موجود، پایگاه یکم دریایی در بندر عباس؛ پایگاه دوم دریایی در بوشهر و پایگاه سوم دریایی در ماهشهر تشکیل شد و امکانات سپاه در سه شهر بندر عباس، ماهشهر و بوشهر در اختیار سه پایگاه دریایی یکم، دوم و سوم قرار گرفت. در این مسیر ضرورت برخورداری از تاکتیک مناسب برای کار در دریا، با توجه به ویژگیهای آن و تجهیزات و تواناییهای خودی و راه کارها و توانایی دشمن، مورد بررسی و توجه قرار گرفت و سرانجام علاوه بر اتخاذ تاکتیک مناسب، از ابزار و لوازم مورد نیاز آنچه که موجود بود به منطقه منتقل و برای خرید و ساخت سایر موارد اقدام شد. بدین ترتیب درآغاز سال 66 سپاه از آمادگی لازم برای انجام مأموریت در دریا برخوردار شد.
قدرت خلاقیت و انعطاف سپاه سبب گردید تا در حد فاصل کمتر از چهار ماه پس از حضور جدی در خلیج فارس، سپاه از فروردین سال 66 اولین مأموریت دریایی خود را اجراء نماید. این اقدام و حضور دریایی سپاه در خلیج فارس نقطه عطف و تحول در جنگ بود که در محاسبات ناظرین و تحلیلگران مورد توجه قرار نگرفته بود ولی آثار و نتایج تعیین کننده‌ای را بر جای نهاد.
در سال 66 متعاقب تشدید درگیری در خلیج فارس و توانایی ایران برای مقابله به مثل، امریکاییها در برابر خود با دو پدیده جدید «مین» و «قایقهای تندرو» رو به رو شدند که در محاسبات خود را به طور جدی به آن نپرداخته بودند و یا تصور می‌کردند حضور ناو جنگی امریکا همراه با تبلیغات می‌تواند اوضاع را به سود امریکاییها تغییر داده و تحت کنترل آنها درآورد.
به رغم تبلیغات امریکاییها مبنی بر توانایی خنثی کردن مین و در موقعیتی که «کشتی مین روب» اولین کاروان اسکورت نفتکشها را همراه با خبرنگاران همراهی می‌کرد، نفتکش امریکایی با مین اصابت کرد و امریکاییها هرگز نتوانستند این مسأله را حل نمایند. آنها تنها کشتی ایران اجر متعلق به نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران را به بهانه اینکه در حال مین‌ریزی بود مورد حمله قرار دادند.
در مورد قایقهای تندرو، امریکاییها با اتکاء به تجربه عراق برای استفاده از هلیکوپتر که پیش از این در عملیات کربلای 3 برای مقابله با قایقهای سپاه مورد استفاده قرار داد بود، تصور می‌کردند به دلیل عدم پوشش هوایی، قایقها به شدت آسیب‌پذیر هستند، لذا می‌توانند با اتکاء به هلیکوپترهای او. اچ. 6 هیوز که دارای دو سرنشین می‌باشد و از عینکهای مادون قرمز جهت دید در شب برخوردار و بدون سر و صدا حرکت می‌کند و می‌تواند اشیاء و اهداف را در ماورای بر دراکتها و فراتر از حیطه شنیدن اصوات مشاهده نماید، با قایقهای تندرو مقابله کنند.
در هر صورت، امریکاییها برای مقابله با قایقهای تندرو نه تنها موفقیتی کسب نکردند، بلکه یک فروند هلیکوپتر امریکا نیز در درگیری با قایقهای سپاه سقوط کرد. حضور سپاه نتایج و تأثیرات دیگری نیز در برداشت که بخشی از آنها به شرح زیر می‌باشد:
1- محاسبات دشمن مبنی بر ناتوانی ایران برای پاسخ و مقابله در هم ریخت و عراق برای خودداری از حمله شدیدا تحت فشار قرار گرفت.
2- قدرتهای بزرگ برای مهار بحران وارد منطقه شدند لیکن دامنه بحران و درگیری رو به گسترش نهاد.
3- بن بست موجود برای مقابله به مثل شکسته شد و سپاه با توانی تازه به عنوان یک عامل جدید وارد صحنه جنگ در دریا شد.
(متن پاورقی پس از مصاحبه با سردار علایی فرمانده پیشین نیروی دریایی سپاه و سردار فدوی معاونت اطلاعات این نیرو تهیه و تنظیم شده است.).
[154] روزنامه‌ی جمهوری اسلامی، 9 / 2 / 66، به نقل از برادر علایی فرمانده نیروی دریایی سپاه.
[155] روزنامه‌ی رسالت 6 / 2 / 66 و خبرگزاری جمهوری اسلامی به نقل از دوید رلیت چاپ لندن.
[156] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، 19 / 2 / 66، رادیو مسکو، 18 / 2 / 66.
[157] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، 19 / 2 / 66.
[158] معاونت سیاسی سپاه، بولتن بررسی، شماره 10، 1 / 3 / 66، به نقل از روزنامه‌ی لوموند، 18 / 2 / 66.
[159] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، 20 / 2 / 66.
[160] روزنامه‌ی جمهوری اسلامی، 2 / 2 / 66.
[161] پیشین.
[162] وزیر خارجه کویت به منظور توجیه درخواست برای حفاظت از نفتکشهای کویت اعلام کرد که تأمین امنیت در منطقه یک مسئولیت جهانی است.
[163] روزنامه‌ی رسالت، 3 / 2 / 66، رادیو امریکا، 2 / 2 / 66، ریچارد مورفی.
[164] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، 17 / 2 / 66، رادیو امریکا، 16 / 2 / 66، به نقل از رابرت سلز سخنگوی وقت پنتاگون.
[165] روزنامه جمهوری اسلامی، 17 / 2 / 66.
[166] روزنامه‌ی رسالت، 23 / 2 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی، دیلی تلگراف.
[167] روزنامه‌ی اطلاعات، 26 / 2 / 66، به نقل از یونایتدپرس.
[168] روزنامه‌ی رسالت، 26 / 2 / 66، خطبه‌های نماز جمعه‌ی تهران، آیت‌الله موسوی اردبیلی، امام جمعه موقت تهران.
[169] روزنامه‌ی جمهوری اسلامی، 27 / 2 / 66، به نقل از الانباء، چاپ کویت.
[170] روزنامه‌ی رسالت، 26 / 2 / 66، واحد مرکزی خبر، واشنگتن پست چاپ امریکا.
[171] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، 28 / 2 / 66، رادیو اسرائیل، 27 / 2 / 66.
[172] منافع قدرتهای بزرگ در خلیج فارس، ترجمه مجید قهرمانی، مقاله‌ی گری سیک.
[173] نفتکش روسی به نام یکی از سرداران روس در جنگ جهانی دوم یعنی مارشال چخوف، با ظرفیت 80 هزار تن در حال حرکت بود. پس از آنکه یک رزمنا و شوروی نیم ساعت قبل، مسیر را بررسی کرده و اجازه عبور به نفتکش داد، نفتکش مزبور با یکی از مینهای سرگردان برخورد کرد. این نفتکش یکی از سه نفتکشی بود که در اجاره کویت قرار داشت.
[174] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، 29 / 2 / 66، بغداد، 28 / 2 / 66.
[175] شبکه تلویزیونی سی. ان. ان امریکا: «این حمله نشان داد که امریکا نمی‌تواند امنیت کشتیهای خود را در خلیج فارس تأمین کند. حال چگونه خواهد توانست امنیت کشتیهای دیگر را تأمین کند؟».
[176] پیشین، رادیو لندن، 28 / 2 / 66.
[177] پیشین.
[178] روزنامه‌ی اطلاعات، 29 / 2 / 66، خبرگزاری رویتر.
[179] پیشین.
[180] آقای میر حسین موسوی، نخست وزیر وقت ایران، در جلسه شورای سیاسی دولت طی تحلیلی اظهار داشت: «ماجرای کشتی امریکایی بسیار پیچیده است و اگر ابعاد صحیح این رسوایی فاش شود افتضاحی مانند ماجرای مک فارلین گریبانگیر سردمداران امریکا می‌شود.»
(روزنامه کیهان 2 / 3 / 1366).
[181] روزنامه‌ی جمهوری اسلامی، 31 / 2 / 66.
[182] جوزف سیکوم معاون سابق وزارت خارجه شوروی ضمن تراژدیک قلمداد کردن حمله‌ی عراق گفت: «باید دید عراق چه مقصودی برای این حمله داشته است؟»
(روزنامه‌ی اطلاعات 31 / 2 / 66).
[183] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، 30 / 2 / 66، مسکو، خبرگزاری فرانسه.
[184] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، 1 / 3 / 66.
[185] روزنامه‌ی رسالت، 31 / 2 / 66، رادیو امریکا، 30 / 2 / 66.
[186] روزنامه‌ی جمهوری اسلامی، 29 / 2 / 66، رویتر.
[187] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، 1 / 3 / 66، رادیو امریکا 31 / 2 / 66، به نقل از سفیر وقت امریکا در بحرین.
[188] روزنامه‌ی جمهوری اسلامی، 31 / 2 / 66.
[189] روزنامه‌ی کیهان، 31 / 2 / 66.
[190] ریچاد مورفی، معاون وزارت خارجه‌ی امریکا در امور خاور نزدیک و جنوب آسیا، در کمیته‌ی خارجی سنای امریکا می‌گوید: «این تصادف (حمله به ناو استارک) فاجعه‌آمیز، خطر فزاینده‌ی جنگ ایران و عراق و ضرورت اختتام فوری جنگ خلیج فارس را نمایان ساخت. این هدفی است که امریکا فعالانه و مجدانه پیگیری می‌کند.»
(خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه‌ی شماره 104،11 / 4 / 66، رادیو امریکا، 9 / 4 / 66).
[191] بعدها مجله واشنگتن ریپورت در این مورد نوشت: «آیا واشنگتن فراموش کرده هنگامی که ایران می‌توانست در جنگ علیه عراق و دنیای عرب پیروز شود، ایالات متحده امریکا با افراشتن پرچم خود بر فراز نفتکشهای کویتی تلویحا اعلام داشت که پیروزی ایران غیر قابل قبول است؟»
(روزنامه جمهوری اسلامی، 28 / 11 / 1375- شماره 5130).
[192] رابرت هانتر طی مقاله‌ای در روزنامه لوس آنجلس تایمز می‌نویسد: «بدون تردید برخی از ایرانیان از حمله به امریکا در کشورشان استقبال خواهند کرد تا حرکت تازه‌ای به انقلاب بدهند و تا سالها از خصومت امریکا و ایران مطمئن گردند.»
(خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 8 / 4 / 66، شماره 101، رادیو امریکا 7 / 4 / 66).
[193] در حالی که تصمیم گیری نسبت به برخورد نظامی با اولین حرکت اسکورت نفتکشها را امام خمینی به مسئولین واگذار کرده بود، لیکن در یک ملاقات خصوصی وقتی گزارش عبور نفتکشها را با اسکورت امریکاییها به استحضار امام خمینی رساندند، ایشان فرمودند: «اگر من بودم می‌زدم» و همین تدبیر، پایه و اساس فعالیتهای دریایی برادران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی قرار گرفت.
(سند شماره 208834 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، گزارش معاونت اطلاعات نیروی دریایی سپاه، «اگر من بودم می‌زدم»، سال 1371).
[194] برژینسکی مشاور امنیتی کارتر، رئیس جمهور اسبق امریکا، علاوه بر تأکید نسبت به گسترش نیروهای امریکا در منطقه و استقرار آنها به صورت دراز مدت، خواستار اقدامات نظامی مستقیم علیه ایران شد. وی همچنین پیشنهاد کرد که محل استقرار موشکهای ایران در نزدیک کرانه‌های تنگه هرمز مورد حمله قرار گیرد.
(خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه‌ی شماره 98، 5 / 4 / 66 خبرگزاری کویت، 4 / 4 / 66، به نقل از هفته‌نامه‌ی لیتراتورنه گازتا چاپ مسکو).
[195] در این زمینه، رادیو امریکا در تاریخ 2 / 4 / 66، به نقل از گزارش وال استریت ژورنال در مورد مسئولیت عراق، به نقل از یکی از مقامات وزارت خارجه امریکا می‌نویسد: «عراق مسئولیت حمله به 61 درصد از نفتکشها را به گردن دارد.».
[196] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، نشریه شماره 94، 1 / 4 / 66، رادیو بی بی سی، 31 / 3 / 66، مقاله‌ی کیسینجر در هفته‌نامه‌ی انگلیسی ساندی تلگراف.
[197] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، نشریه شماره 102، 9 / 4 / 66، رادیو امریکا، 8 / 4 / 66، روزنامه‌ی وال استریت ژورنال.
[198] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، نشریه شماره 121، 28 / 4 / 66، خبرگزاری رویتر، 27 / 4 / 66.
[199] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، نشریه شماره 125، 1 / 5 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 31 / 4 / 66.
[200] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، نشریه شماره 106، 13 / 4 / 66، رادیو امریکا، 12 / 4 / 66.
[201] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، نشریه شماره 108، 15 / 4 / 66، رادیو امریکا، 14 / 4 / 66، به نقل از روزنامه نیویورک تایمز.
[202] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، نشریه شماره 104، 12 / 4 / 66، خبرگزاری آسوشیتدپرس، 9 / 4 / 66.
[203] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، نشریه شماره 125، 1 / 5 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 31 / 4 / 66.
[204] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، شماره 98، روزنامه کریستین ساینس مانیتور.
[205] مأخذ شماره 64.
[206] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، نشریه شماره 104، 11 / 4 / 66، رادیو امریکا، 9 / 4 / 66.
[207] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، نشریه شماره 114، 21 / 4 / 66، رادیو امریکا، 20 / 4 / 66.
[208] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، نشریه شماره 104، 11 / 4 / 66، رادیو امریکا، 10 / 4 / 66.
[209] پیشین، رادیوامریکا، 9 / 4 / 66.
[210] پیشین.
[211] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، نشریه شماره 104، 11 / 4 / 66، رادیو بی بی سی، 10 / 4 / 66.
[212] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، نشریه شماره 15 / 4 / 66، 108، خبرگزاری تاس، 14 / 4 / 66.
[213] پیشین.
[214] پیشین.
[215] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، نشریه شماره 107، 14 / 4 / 66، رادیو بی بی سی، 13 / 4 / 66.
[216] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، نشریه شماره 108، 15 / 4 / 66، رادیو امریکا، 14 / 4 / 66.
[217] این مسئله به گونه‌ای بود که حتی در برخی رسانه‌ها چیزهایی مبنی بر توافق پنهان ایران و شوروی درباره عدم حمله ایران به کشتیهای شوروی در برابر حمایت شوروی از ایران در صورت اعمال تحریم نظامی علیه ایران در سازمان ملل، مورد اشاره قرار گرفت.
[218] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، نشریه شماره 111، 18 / 4 / 66، رادیو امریکا، 16 / 4 / 66.
[219] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، نشریه شماره 113، 20 / 4 / 66، خبرگزاری عراق، 19 / 4 / 66.
[220] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، نشریه شماره 116، 23 / 4 / 66، رادیو امریکا، 22 / 4 / 66، سخنان نزار حمدون در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل.
[221] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، نشریه شماره 120، 27 / 4 / 66، خبرگزاری عراق، 26 / 4 / 66.
[222] این بخش با استفاده از گزارش معاونت اطلاعات نیروی دریایی سپاه تحت عنوان «اگر من بودم می‌زدم»، سال 71، سند شماره 208834 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ نوشته شده است.
[223] در اینجا به مأموریتها و تواناییهای 5 ناو جنگی شرکت کننده در عملیات مستقیم اسکورت و همچنین ناو هواپیما بر کانستلیشن برابر مندرجات گزارش نیروی دریایی سپاه پاسداران (اگر من بودم می‌زدم) اشاره می‌شود:
1- ناو هواپیمابر کانستلیشن (Constlation) با شماره بدنه 64 از ناوهای هواپیمابر سنگین و تهاجمی می‌باشد که در تحرکات دریایی ارتش امریکا نقش عمده‌ای را ایفا نموده است. این ناو با تناژ بیش از 80000 تن، در میان ناوهای هواپیمابر در کلاسهای مختلف و همچنین سایر کلاسهای نوع خود یعنی کیتی هاوک و جان اف کندی، سنگین‌ترین وزن را با هواپیماهای مستقر در عرشه خود و با طول 8 / 318 متر، عرض 6 / 39 متر و آبخور 3 / 11 متر و طول باند 80 متری پرواز به خود اختصاص داده است. تجهیزات مدرن این ناو شامل 4 عدد فلاخن مخصوص پرتاب هواپیماهای جنگنده مستقر در این ناو، حدود 90 فروند جنگنده که از شکاریهای رهگیر 18 - F و 14 - F تا بمب افکن A- 6Prowler و هواپیماهای جنگ الکترونیک 7 - A و هشدار هوایی S3 - Viking و... می‌باشدکه آن را در ردیف ناوهای هواپیمابر چند منظوره قرار داده است حداقل 3 سایت موشکی آن با سیستم دفاعی پیچیده‌ی BPdms و موشکهای سی اسپارو(Sea Sparow) و سه سیستم توپهای مدرن ضد موشکی فالانکس(Phalanx) قادر به ایجاد دیواره آتش در مقابل موشک مهاجم با نواخت حدود 6000 تیر در دقیقه می‌باشد. این ناو با سرعت 30 گره دریایی در ساعت و 5641 نفر خدمه که 2480 نفر از آنها را خدمه‌ی یگان پرواز تشکیل می‌دهند همچون یک جزیره‌ی متحرک نظامی‌است.
2- رزمنا و موشک‌انداز فوکس (Fox) از کلاس بلک ناپ (Belknap) با شماره‌ی بدنه 33، ناو فرماندهی اسکورت فوق بوده که با تناژ 8000 تنی و طول 7 / 166 متر و عرض 7 / 16 متر و آبخور 8 / 8 متر، قابلیت حمل یک فروند هلیکوپتر و موشکهای ضد سطحی هارپون (Harpon) و تام هاوک (TamHowk) با برد 2500 کیلومتر بر علیه هدفهای عمقی و موشکهای ضد هوایی استاندارد و توپهای 127 میلیمتری و 2 قبضه سیستم توپ ضد موشکی مدرن فالانکس نقش عمده‌ای را در این عملیات ایفاء نمود سرعت 33 گره دریایی این ناو تحرک فوق العاده‌ای به آن بخشیده که در کنار سیستمهای جنگ افزار و الکترونیک آن که با صرف 200 میلیون دلار به یکی از رزمناوهای مورد قبول نیروی دریایی امریکا تبدیل شده، باعث گردید تا در بسیاری از مانورهای تجاوزگرانه قبلی امریکا به عنوان ناو اسکورت ناو هواپیمابر جان اف کندی درآید. خدمه این ناو 513 نفر و ازجمله 25 افسر می‌باشند.
3- ناوشکن موشک‌انداز کید(Kidd) با شماره بدنه 399=DD از دیگر ناوهای جنگی کارآمد امریکا در منطقه بود و این ناوشکن در زمره‌ی سفارش 4 فروند ناوشکن از سوی رژیم سابق ایران به امریکا بوده که ساخت و تکمیل آن تا سال 1981 به طول انجامید و با لغو قرار داد مذکور نام این ناوشکن از کوروش به کید تغییر یافته و با توجه به تناسب آن جهت مانور در آبهای کم عمق و کم وسعت، به همراه یکی دیگر از ناوشکنهای مذکور با نام تغییر یافته چاندلر (Chandler) در زمره‌ی ناوگان نیروی دریایی امریکا در خلیج فارس در آمد این ناوشکن 8300 تنی، با طول 6 / 171، متر، قابلیت حمل 2 فروند هلیکوپتر را داشته و با تجهیزات موشکهای سطحی هارپون و هوایی استاندارد و 2 قبضه توپ 127 میلیمتری (5 اینچی) و دو سیستم توپهای ضدموشکی فالانکس(MK-16-clws) و سیستم ضد زیر دریایی (Asroc) با سرعت 33 گره دریایی، یکی از ناوهای مخصوص در جنگهای عمومی و چند منظوره می‌باشد که توان درگیری در سه پروسه جنگ ضد هوایی، سطحی و ضد زیر دریایی را دارا است. این ناوشکن نوع تغییر یافته ناوشکن کلاس اسپرنس (Sprance) و یکی از بهترین ناو شکنهای نیروی دریایی امریکا بوده و مأموریت آن به خصوص از هنگام عبور از مقابل سایت موشکهای کرم ابریشم ایران مفهوم و معنی خاصی را به خود گرفته بود.
4- فریگیت موشک‌انداز کروملین (Crommelin) از کلاس اولیورهازاردپری (Oliver Hazardperry) به شماره بدنه 37 - FFG که در نیروی دریایی امریکا به ناو پاسور (اسکورت کننده) مشهور هستند، در این عملیات به منظور دفاع از کاروان کشتیها در قبال تهاجم قایقهای تندرو و نیز کشف اهداف زیر دریایی به کار گرفته شده بود. فریگیت فوق در سال 1983 به آب انداخته شده و یکی از جدیدترین ناوهای پاسور از میان بیش از 50 فروند ناو پاسور امریکا در کلاس یاد شده می‌باشد که با طول 6 / 135 متر و توان حمل هلیکوپتر، موشکهای سطحی هارپون، موشکهای ضد هوایی استاندارد، توپهای 76 میلیمتری، سیستم 20 میلیمتری فالانکس، سونار کشف اهداف زیر دریایی و اژدرها، با 29 گره سرعت، قابلیت خوبی را در انجام مأموریتهای محوله دارد این ناو در لحظه برخورد نفتکش بریجتون در جلوی کاروان به منظور کشف مینهایی که احتمالا در مسیر کاروان کار گذاشته می‌شدند انجام وظیفه می‌کرد.
5- رزمنا و موشک‌انداز ریورز (Revers) از کلاس لهی (Leahy) نیز با شماره بدنه 24 و 8000 تن ظرفیت جابجایی، یکی از ناوهای جنگی امریکا بود که در هنگام عبور کاروان از مقابل جزیره‌ی ابوموسی در شب هنگام به صورت فوق برنامه به کمک کاروان مذکور آمده است. این ناو 163 متری با تجهیزاتی مانند موشکهای سطحی هارپون، موشکهای هوایی استاندارد و 2 سیستم توپهای فالانکس و سایر تجهیزات ضد زیر دریایی، با 33 گره سرعت و 513 نفر خدمه توانست با فریگیت کروملین با دادن پوشش به جناح شمالی ناوگان اسکورت و در طی مدت عبور از مقابل جزیره‌ی ابوموسی نقش خود را در این عملیات به انجام رسانده و سپس از کاروان جدا گردد.
در خاتمه‌ی این بحث یکبار دیگر به استعداد ناوگان پشتیبانی کننده این عملیات که بالغ بر 20 فروند ناو جنگی بوده اشاره می‌نماییم تا این حادثه عمق ضربات وارده بر ناوگان متجاوز دشمن را بیش از پیش آشکار سازد.
[224] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، 31 / 4 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 30 / 4 / 66.
[225] پیشین.
[226] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، نشریه شماره 125، 1 / 5 / 66، رادیو امریکا، 31 / 4 / 66.
[227] سند شماره 208834، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش معاونت اطلاعات نیروی دریایی سپاه، اگر من بودم می‌زدم، 1371، ص 23.
[228] نمایندگان ائتلاف شامل خبرنگاران مجله تایم، واشنگتن پست، نایت رایدر، آسوشیتدپرس، شبکه CBA، یونایتدپرس و اینترنشنال بود.
[229] پیشین.
[230] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، نشریه شماره 124، 31 / 4 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 30 / 4 / 66.
[231] خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، نشریه شماره 126، 2 / 5 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 1 / 5 / 66.
[232] پیشین.
[233] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 127، 3 / 5 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 1 / 5 / 66.
[234] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 127، 3 / 5 / 66، رادیو بی بی سی، 2 / 5 / 66.
[235] پیشین.
[236] پیشین.
[237] پیشین، خبرگزاری رویتر، 2 / 5 / 66، به نقل از آنتونی کوئیسنتن سفیر وقت امریکا در کویت.
[238] پیشین.
[239] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 3 / 5 / 66، 127، خبرگزاری آسوشیتدپرس، 2 / 5 / 66.
[240] پیشین، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 2 / 5 / 66.
[241] روزنامه‌های یومیه، 2 / 5 / 66.
[242] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 129، 5 / 5 / 66، رادیو لندن، 4 / 5 / 66.
[243] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 128، 4 / 5 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 3 / 5 / 66، خبرنگار رادیو لندن.
[244] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 133، 9 / 5 / 66، رادیو دوبی، 8 / 5 / 66.
[245] پیشین، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 8 / 5 / 66.
[246] پیشین، شماره 130، 6 / 5 / 66، رادیو بی. بی. سی، 5 / 5 / 66.
[247] عباس هدایتی خمینی، شورای امنیت و جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، تهران 1370، ص 165.
[248] آنتونی کردزمن، آبراهام واگنر، درسهایی از جنگهای نوین، جلد دوم: جنگ ایران و عراق، ترجمه‌ی حسین یکتا، (تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ،...).
[249] اسحاق رابین (معدوم) وزیر اسبق دفاع رژیم اشغالگر قدس در مورد تلاش شوروی (پیشین) طی مصاحبه‌ای اعلام کرد: «اخیرا شوروی پیشنهاد کرد که ایران و عراق برای پایان بخشیدن به جنگ یک کنفرانس مخفی تشکیل دهند، ولی ایران این پیشنهاد را رد کرده است.»
(خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه‌ی شماره‌ی 106، 13 / 4 / 66، رادیو اسرائیل،12 / 4 / 66).
[250] مأخذ 110، ص ص 165 - 166.
[251] پیشین، ص 136، دکتر جائی خراسانی و روزنامه اطلاعات، 8 / 10 / 1366، ص 7.
[252] پیشین، ص 123، پاسخ وزیر خارجه ایران به تلگراف دبیر کل سازمان ملل (18 اکتبر).
[253] پیشین.
[254] در مارس 1986 متعاقب کاربرد سلاحهای شیمیایی از سوی عراق، کارشناسان سازمان ملل برای تهیه گزارش به ایران اعزام شدند. پس از این اقدام، رئیس شورای امنیت کاربرد سلاحهای شیمیایی توسط عراق را محکوم کرد و دبیر کل از طرفین خواست از حملات بر مناطق مسکونی خودداری کنند.
(عباس هدایتی خمینی، شورای امنیت و جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، تهران 1370، ص 115 - 116).
[255] در تاریخ 22 دسامبر 1986، رئیس شورای امنیت بیانیه‌ای را پس از ارائه گزارش دبیر کل و مشورتهای اعضاء صادر کرد که نماینده امریکا در سازمان ملل (ورنون والترز) آن را قرائت کرد. در این بیانیه با نگرانی از گسترش جنگ آمده است: «آنان (اعضای شورای امنیت) همچنین نگرانی عمیق خود را نسبت به گسترش درگیری با افزایش حملات به هدفهای غیر نظامی، کشتیرانی تجاری و تأسیسات نفتی کشورهای ساحلی ابراز می‌دارند.»
(عباس هدایتی خمینی، شورای امنیت و جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، تهران 1370، ص 130).
[256] مواضع خصومت‌آمیز برخی از اعضاء شورای امنیت با ایران، مانند امریکا، سبب گردید از همان ابتدا امکان کار ایران با شورای امنیت تا اندازه‌ای منتفی شود. به همین دلیل تماس با دبیر کل به عنوان مجرای ارتباط و تأثیرگذاری بر شورای امنیت مورد توجه ایران قرار گرفت و همین مسأله، دبیر کل سازمان ملل را از نقش سازنده و مؤثری برخوردار کرد.
[257] پیشین، ص ص 131 و 132.
[258] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 104، 11 / 4 / 66،رادیو امریکا، 9 / 4 / 66.
[259] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 5 / 12 / 66، روزنامه الاتحاد، 4 / 12 / 65.
[260] روزنامه‌ی اطلاعات، 8 / 10 / 66، به نقل از دکتر رجایی خراسانی.
[261] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 125، 1 / 5 / 66، رادیو لندن، 31 / 4 / 66.
[262] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 95، 2 / 4 / 66، رادیو امریکا، 1/ 4 / 66.
[263] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 96، 3/ 4 / 66، خبرگزاری فرانسه، 2 / 4 / 66.
[264] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 97،4 / 4 / 66، خبرگزاری فرانسه، 3 / 4 / 66.
[265] پیشین، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 2 / 4 / 66، روزنامه الخلیج.
[266] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 99، 6 / 4 / 66، رادیو امریکا، 5 / 4 / 66.
[267] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 117، 24 / 4 / 66، رادیو امریکا، 23 / 4 / 66، روزنامه کریستین ساینس مانیتور.
[268] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 109، 16 / 4 / 66، خبرگزاری رویتر، 15 / 4 / 66.
[269] پیشین.
[270] عباس هدایتی خمینی، شورای امنیت و جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، تهران، 1370، ص ص 143 -144.
[271] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 124، 31 / 4 /66، آسوشیتدپرس، 30 / 4 / 66، ص 9.
[272] پیشین، ص ص 9 - 10.
[273] گری سیک مشاور اسبق کارتر، منافع قدرتهای بزرگ در خلیج فارس، ترجمه مجید قهرمانی.
[274] مأخذ شماره 129، ص 149.
[275] پیشین.
[276] مصاحبه‌ی رئیس وقت مجلس شورای اسلامی با روزنامه اطلاعات که در رادیو لندن در تاریخ 30 / 4 / 66 منعکس شد.
[277] خبرگزاری جمهوری اسلامی، 31 / 4 / 66.
[278] عباس هدایتی خمینی، شورای امنیت و جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، تهران، 1370، ص ص 158 و 159 و روزنامه‌ی کیهان، 30 / 4 / 1366، ص 2.
[279] پیشین، ص 159 و روزنامه‌ی کیهان، 22 / 5 / 1366، ص 3.
[280] پیشین ص ص 160 و 161.
[281] پیشین ص ص 162 و 161 و روزنامه‌ی کیهان 21 / 6 / 66، ص 2.
[282] در این زمینه در جلد پنجم از همین مجموعه (سیری در جنگ ایران و عراق) توضیح لازم ارائه خواهد شد.
[283] چندی قبل صدام پنج اصل را برای صلح مطرح کرد که در صفحات قبل اشاره شد.
[284] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 124، 31 / 4 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 30 / 4 / 66.
[285] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 125، 1 / 5 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 31 / 4 / 66.
[286] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 127، 3 / 5 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 1 / 5 / 66.
[287] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 124، 31 / 4 / 66، خبرگزاری رویتر، 30 / 4 / 66، به نقل از شولتز وزیر خارجه وقت امریکا.
[288] پیشین.
[289] روزنامه‌ی رسالت، 31 / 6 / 66.
[290] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 132، 8 / 5 / 66، رادیو اسرائیل، 7 / 5 / 66.
[291] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 134، 10 / 5 / 66، رادیو لندن، 9 / 5 / 66.
[292] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 141، 17 / 5 / 66، خبرگزاری تاس، 16 / 5 / 66.
[293] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 134، 10 / 5 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 9 / 5 /66، مصاحبه صدام با «لوماتن» چاپ فرانسه.
[294] پیشین.
[295] روزنامه الثوره چاپ عراق رسما از حضور ناوگانهای خارجی در منطقه خلیج فارس دفاع کرد.
(خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشهای ویژه، 29 / 5 / 66).
[296] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 163، 8 / 6 / 66، بخش عربی رادیو صورت الجماهیر، 7 / 6 / 66.
[297] در صفحات بعد بحث خواهد شد.
[298] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 142، 18 / 5 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی،17 / 5 / 66.
[299] نیروی هوایی عراق در تاریخ 18 / 5 / 66 حملات وسیعی را به پالایشگاههای ایران کرد.
[300] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 145، 21 / 5 / 66، واشنگتن، خبرگزاری کویت، 20 / 5 / 66.
[301] پیشین.
[302] یک دیپلمات بلند پایه غربی در کویت با توجه به فشارهای دیپلماتیک و نظامی بر ایران گفته بود: «شدت فشارهای وارده بر ایران فوق العاده است.»
(خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 147، 23 / 5 / 66، خبرگزاری رویتر، 22 / 5 / 66).
[303] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 144، 20 / 5 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 20 / 5 / 66.
[304] مانور دریایی شهادت به مدت سه روز (14 تا 16 / 5 / 66) در خلیج فارس انجام گرفت که بازتاب نسبتا گسترده‌ای داشت. فرمانده کل سپاه در این مانور اعلام کرد: «موشکهای ضد کشتی و ضد هواپیمای سپاه آماده است تا هر هدفی را در خلیج فارس و دریای عمان مورد حمله قرار دهد.»
(خبرگزاری جمهوری اسلامی، 14 / 5 / 66).
[305] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره144، 20 / 5 / 66، بحرین، خبرگزاری رویتر،19 / 5 / 66.
[306] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 152، 28 / 5 / 66، رادیو لندن، 27 / 5 / 66.
[307] دولت انگلیس اعلام کرد چهار فروند کشتی مین‌روب به علاوه یک کشتی پشتیبانی به خلیج فارس اعزام خواهد کرد.
(رادیو لندن 20 / 5 / 66).
[308] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 149، 25 / 5 / 66، خبرگزاری یونایتدپرس،24 / 5 / 66.
[309] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 150، 26 / 5 / 66، روزنامه‌ی کویتی القبس، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 25 / 5 / 66.
[310] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره151، 27 / 1 / 66، رویتر،26 / 5 / 66.
[311] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 153، 29/ 5 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 28 / 5 / 66.
[312] خبرگزاری جمهوری اسلامی، 30 / 5 / 66.
[313] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 154، 30 / 5 / 66، رادیو لندن، 29 / 5 / 66.
[314] پیشین.
[315] رادیو امریکا، 29 / 5 / 66.
[316] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 155، 31 / 5 / 66، استکهلم، خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران،30 / 5 / 66، رادیو سوئد.
[317] ریچارد مورفی معاون وزیر خارجه‌ی امریکا برپایه مواضع جدید ایران اعلام کرد: «جنگ ایران و عراق بسیار طولانی نخواهد بود.»
(خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه‌ی شماره‌ی 158، 3 / 6 / 66، خبرگزاری رویتر،1 / 6 / 66).
[318] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 156، 1 / 6 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 31 / 5 / 66.
[319] پیشین.
[320] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 158، 3 / 6 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 2 / 6 / 66.
[321] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 162، 7 / 6 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 6 / 6 / 66.
[322] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 161، 6 / 6 / 66، رادیو امریکا، 5 / 6 / 66.
[323] برابر گزارش منتشره در روزنامه‌ی آبزرور چاپ لندن نمایندگان ایران و امریکا در سوئیس طی ملاقات محرمانه، اوضاع خلیج فارس و مسئله گروگانهای امریکایی در لبنان را مورد بررسی قرار داده‌اند.
(خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 172، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 15 / 6 / 66).
[324] پیش از این آقای لاریجانی طی مصاحبه با شبکه‌ی تلویزیونی امریکا، حضور امریکا در منطقه و حملات عراق را به معنای مخالفت با محتوای قطعنامه ارزیابی کرده بود.
[325] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 157، 6 / 6 / 62،رادیو لندن، 1 / 6 / 66.
[326] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 159، 4 / 6 / 66، رادیو اسرائیل.
[327] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 162، 7 / 6 / 66، انعکاس نماز جمعه تهران در خبرگزاری یونایتدپرس 6 / 6 / 66.
[328] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 163، 8 / 6 / 66، خبرگزاری رویتر، 7 / 6 / 66.
[329] پیشین، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 7 / 6 / 66.
[330] پیشین، خبرگزاری رویتر، 7 / 6 / 66.
[331] پیشین، خبرگزاری کویت، 7 / 6 / 66.
[332] پیشین.
[333] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 164، 9 / 6 / 66، واشنگتن، خبرگزاری رویتر، 8 / 6 / 66.
[334] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 165، 10 / 6 / 66، خبرگزاری آسوشیتدپرس،9 / 6 / 66.
[335] همان، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 9 / 6 / 66.
[336] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 166، 11 / 6 / 66، خبرگزاری رویتر، 10 / 6 / 66.
[337] پیشین.
[338] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 168، 13 / 6 / 66، خبرگزاری رویتر، 12 / 6 / 66.
[339] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 171، 15 / 6 / 66 خبرگزاری جمهوری اسلامی، 14 / 6 / 66.
[340] پیشین، روزنامه‌ی گاردین.
[341] پیشین، خبرگزاری فرانسه، 14 / 6 / 66.
[342] پیشین، خبرگزاری آسوشیتدپرس، 14 / 6 / 66.
[343] پیشین، خبرگزاری جمهوری اسلامی،15 / 6 / 66.
[344] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 183، 28 / 6 / 66، رادیو امریکا، 26 / 6 / 66.
[345] روزنامه پراودا چاپ مسکو در مورد تمرکز ناوگانهای امریکا در منطقه می‌نویسد: «دولت امریکا بی‌میل نیست که ایران عمل خصومت‌آمیزی انجام دهد تا به آن پاسخ دندان‌شکنی داده شود.»
(خبرگزاری جمهوری اسلامی، 19 / 6 / 66).
[346] روزنامه ایزوستیا چاپ شوروی امریکا را متهم به ارسال اطلاعات جاسوسی درباره تأسیسات نظامی و اقتصادی ایران به عراق کرد و نوشت: «همین اطلاعات رژیم عراق را در حملات هوایی علیه ایران تشویق می‌کند.»
(خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 173، 18 / 6 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 17 / 6 / 66).
[347] مرکز مطالعات صلح دانشگاه براد فورد امریکا ضمن گزارش درباره حملات نظامی احتمالی امریکا، از جمله حملات محدود به پایگاههای دریایی ایران می‌نویسد: «امریکا اکنون از نظر نظامی در موقعیت دست زدن به چنین حملاتی قرار دارد.
(خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 175، 20 / 6 / 66، خ یونایتدپرس 19 / 6 / 66).
[348] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 179، 24 / 6 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 23 / 6 / 66.
[349] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 187، 1 / 7 / 66، خبرگزاری آسوشیتدپرس و رویتر، 31 / 6 / 66.
[350] پیشین، خبرگزاری آسوشیتدپرس، 31 / 6 / 66.
[351] پیشین، رادیو امریکا، 31 / 6 / 66.
[352] پیشین، خبرگزاری رویتر، 31 / 6 / 66.
[353] پیشین، رادیو امریکا، 31 / 6 / 66.
[354] پیشین، رادیو امریکا، 31 / 6 / 66.
[355] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 188، 2 / 7 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 1 / 7 / 66.
[356] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 191، 5 / 7 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 4 / 7 / 66.
[357] مأخذ شماره 196.
[358] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 190، 4 / 7 / 66، خبرگزاری رویتر، 3 / 7 / 66.
[359] مأخذ شماره 200، خبرگزاری آسوشیتدپرس، 1 / 7 / 66.
[360] پیشین.
[361] مأخذ شماره 200، خبرگزاری رویتر، 1 / 7 / 66، فرداکسلگارد.
[362] مأخذ شماره 200، خبرگزاری رویتر، 1 / 7 / 66.
[363] پیشین.
[364] پیشین، خبرگزاری رویتر، 31 / 6 / 66.
[365] در اینجا برژینسکی به مخدوش شدن اعتبار امریکا پس از افشای ماجرای مک فارلین اشاره دارد. لذا اقدام نظامی را پس از حضور نیروهای امریکا در منطقه، به مثابه پرداختن بهای لازم برای کسب اعتبار مجدد امریکا ذکر می‌کند.
[366] مأخذ شماره 201.
[367] در این زمینه در صفحات بعد توضیح داده خواهد شد.
[368] مأخذ شماره 203.
[369] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 198، 12 / 7 / 66، رادیو امریکا، 11 / 7 / 66.
[370] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 192، 16 / 7 / 66، رادیو آمریکا، 15 / 7 / 66.
[371] رادیو لندن طی گزارشی از تحولات منطقه می‌گوید: «استراتژی عراق همواره آن بوده که جنگ خلیج (فارس) را بین‌المللی کند و بویژه پای امریکا را به جنگ بکشاند که تا حدی هم موفق شده است. عراق به خوبی درک می‌کند که ایران در خلیج فارس آسیب‌پذیر است.»
(خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 189، 3 / 7 / 66، رادیو لندن 2 / 7 / 66.).
[372] پیشین، آسوشیتدپرس، 5 / 7 / 66.
[373] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 191، 5 / 7 / 66، خبرگزاری خلیج فارس، 4 / 7 / 66.
[374] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 193، 7 / 7 / 66، خبرگزاری یونایتدپرس.
[375] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 197، 11 / 7 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 10/ 7 / 66، الانباری سفیر عراق در امریکا.
[376] روزنامه الثوره ارگان حزب بعث عراق نیز شوروی را به ایجاد مانع در اجرای قطعنامه 598 متهم کرد.
(خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، شماره199، 13 / 7 / 66، خبرگزاری رویتر 12 / 7 / 66).
[377] آقای هاشمی در خطبه‌های نماز جمعه تهران از موضع شورویها و کشورهای بلوک شرق به خاطر محکوم کردن حضور امریکا درخلیج فارس تشکر کرد.
(روزنامه‌های یومیه 11 / 7 / 66).
[378] مأخذ شماره 203.
[379] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 191، 5 / 7 / 66، خبرگزاری آسوشیتدپرس، 4 / 7 / 66.
[380] حجت الاسلام توسلی از مسئولین بعثه امام می‌گوید که روز قبل از حادثه وزیر حج و اوقاف عربستان در ملاقات با حجت الاسلام کروبی نماینده حضرت امام از میزان شرکت کنندگان در راه‌پیمایی سؤال کرد و ایشان در پاسخ اظهار داشت که حجاج ایرانی 165 هزار نفر هستند و ممکن است حجاج غیر ایرانی نیز در مراسم برائت از مشرکین شرکت کنند. در جواب، وزیر حج سعودی گفت که اگر تعداد به این میزان باشد، حتما درگیری به وجود خواهد آمد.
(خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 136، 12 / 5 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 11 / 5 / 66).
[381] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 183، 28 / 6 / 66، لندن، خبرگزاری رویتر، 27 / 6 / 66.
[382] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 198، 12 / 7 / 66، منامه، یونایتدپرس، 11 / 7 / 66.
[383] پیشین.
[384] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 199، 13 / 7 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی 12 / 7 / 66.
[385] پیشین.
[386] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 203، 17 / 7 / 66، رادیو امریکا، 15 / 7 / 66.
[387] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 202، 16 / 7 / 66، رادیو لندن، 15 / 7 / 66.
[388] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 204، 18 / 7 / 66، رادیو لندن، 17 / 7 / 66.
[389] پیشین، رادیو امریکا، 17 / 7 / 66.
[390] پیشین، خبرگزاری فرانسه،17 / 7 / 66.
[391] مأخذ شماره 228.
[392] پیشین.
[393] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 205، 19 / 7 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 18 / 7 / 66.
[394] پیشین، خبرگزاری فرانسه،17 / 7 / 66.
[395] پیشین.
[396] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 204، 18 / 7 / 66، تهران، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 17 / 7 / 66.
[397] در این مرحله از جنگ، روابط ایران و شوروی بر اثر موضع شورویها در مورد خروج نیروهای بیگانه از خلیج فارس و همچنین نقش شورویها در شورای امنیت برای انتقال نظریات ایران و همچنین ممانعت از تصویب قطعنامه‌ی تحریم تسلیحاتی ایران، رو به بهبود نهاد. چنانکه نماینده وقت ایران در سازمان ملل اعلام کرد: «روابط ما با شوروی بسیار خوب است و بهتر هم خواهد شد. ثابت شده که شوروی دشمن ایران نیست، در حالی که امریکا علنا دشمنی‌اش را با ایران نشان داده است.»
(خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 205، 19 / 7 / 66، رادیو امریکا، 17 / 7 / 66).
[398] مأخذ شماره 227.
[399] مأخذ شماره 235، خبرگزاری فرانسه، 17 / 7 / 66.
[400] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 206، 20 / 7 / 66، آسوشیتدپرس،19 / 7 / 66.
[401] مأخذ شماره 227.
[402] مأخذ شماره 227.
[403] مأخذ شماره 235، لندن خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، 17 / 7 / 66.
[404] پیشین، پاریس خبرگزاری جمهوری اسلامی، 17 / 7 / 66.
[405] مأخذ شماره 232.
[406] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 207، 21 / 7 / 66، کویت، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 20 / 7 / 66.
[407] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 210، 24 / 7 / 66، خبرگزاری فرانسه، 23 / 7 / 66.
[408] پیشین.
[409] پیشین، کویت، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 23 / 7 / 66.
[410] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 211، 25 / 7 / 66، کویت، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 24 / 7 / 66.
[411] مأخذ شماره 245، خبرگزاری رویتر، 23 / 7 / 66.
[412] پیشین.
[413] مأخذ شماره 248، لندن، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 24 / 7 / 66.
[414] پیشین، واشنگتن، خبرگزاری فرانسه، 24 / 7 / 66.
[415] پیشین.
[416] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 212، 26 / 7 / 66، یونایتدپرس، 25 / 7 / 66.
[417] پیشین.
[418] پیشین، خبرگزاری رویتر، 25 / 7 / 66.
[419] پیشین.
[420] پیشین، خبرگزاری آسوشیتدپرس، 25 / 7 / 66.
[421] پیشین، خبرگزاری خلیج، 25 / 7 / 66، سعدون حمادی رئیس مجلس عراق.
[422] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 214، 28 / 7 / 66، رادیو امریکا، 27 / 7 / 66.
[423] پیشین.
[424] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 216، 30 / 7 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 29 / 7 / 66.
[425] خبرگزاری رویتر به نقل از تحلیلگران نظامی گفت:
«امریکا برای آنکه اعتبار خود به عنوان یک قدرت تعیین کننده را در خلیج فارس حفظ کند، ظاهرا چاره‌ای جز انجام این اقدام تلافی‌جویانه علیه ایران نداشته است.»
(خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 214، 28 / 7 / 66، خبرگزاری رویتر، 27 / 7 / 66).
[426] مایکل لدین یکی از کارشناسان در مصاحبه با رادیو امریکا می‌گوید:
«امریکا به جای آنکه با تمام قدرت به ایران واکنش نشان دهد، تصمیم گرفت یک هشدار به ایران بدهد. این اقدام نباید صرفا یک حمله تلقی شود، بلکه هشداری است، برای آنکه تهران را از اقدامات بیشتر باز دارد.»
(خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 214، 28 / 7 / 66، رادیو امریکا، 27 / 7 / 66).
[427] مأخذ شماره 260، رویتر، 27 / 7 / 66.
[428] مأخذ شماره 260.
[429] مأخذ شماره 260، خبرگزاری رویتر، 27 / 7 / 66.
[430] پیشین.
[431] مأخذ شماره 262.
[432] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 215، 29 / 7 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 28 / 7 / 66.
[433] سر دبیر روزنامه ایندیپندنت در مورد نگرانی کویتی‌ها می‌گوید:
«اینک آنها از این بیم دارند که حمله به سکوی نفتی ایران این کشور را خشمگین و مایل به تلافی‌جویی خواهد کرد و امریکا نتوانسته کاری کند که ایران قادر به عملیات نباشد.»
(خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، شماره 215، 29 / 7 / 66).
[434] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 216، 30 / 7 / 66، رادیو امریکا، 28 / 7 / 66.
[435] پیشین.
[436] مأخذ شماره 268.
[437] مأخذ شماره 268، رادیو امریکا، 28 / 7 / 66.
[438] پیشین.
[439] مأخذ شماره 268، خبرگزاری آسوشیتدپرس، 28 / 7 / 66.
[440] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 217، 1 / 8 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 29 / 7 / 66، به نقل از رادیو مسکو.
[441] اسکله الاحمدی در 15 کیلومتری شرق بندر الاحمدی کویت قرار دارد که در سال 1949(1328) ساخته شده است و در هر یک از سکوهایش یک نفتکش پانصد هزار تنی می‌تواند بار گیری کند.
[442] پیشین، رادیو کویت، 30 / 7 / 66.
[443] پیشین، خبرگزاری خلیج، 30 / 7 / 66.
[444] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 218، 2 / 8 / 66، رادیو لندن، 1 / 8 / 66.
[445] مأخذ شماره 275، رادیو لندن، 30 / 7 / 66.
[446] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 222، 6 / 8 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 5 / 8 / 66.
[447] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 220، 4 / 8 / 66، آسوشیتدپرس، 3 / 8 / 66.
[448] مأخذ شماره 275، رادیو لندن، 30 / 7 / 66.
[449] مأخذ شماره 278، رادیو امریکا، 1 / 8 / 66.
[450] پیشین.
[451] مأخذ شماره 275، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 30 / 7 / 66.
[452] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 218، 2 / 8 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 1 / 8 / 66، اوکلی سخنگوی وزارت خارجه‌ی امریکا.
[453] پیشین.
[454] پیشین، رادیو لندن، 1 / 8 / 66.
[455] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 219، 3 / 8 / 66، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 2 / 8 / 66.
[456] پیشین.
[457] پیشین.
[458] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 221، 5/ 8 / 66، خبرگزاری آلمان غربی، 4 / 8 / 66.
[459] مأخذ شماره 280.
[460] مأخذ شماره 292.
[461] در آستانه ورود امریکا به منطقه و احتمال درگیری میان ایران و امریکا، برخی از ناظران معتقد بودند که یک رویارویی مستقیم بین ایران و امریکا می‌تواند به جنگ ایران و عراق خاتمه دهد.
[462] رادیو لندن طی گفتاری به نقل از آقای میر حسین موسوی نخست وزیر وقت ایران اعلام کرد که ایشان پیش از حمله موشکی اخیر به کویت (در پاسخ به اظهارات امریکاییها مبنی بر خاتمه دادن درگیری) گفته بود، ایران پس از تلافی حمله امریکا به سکوهای نفتی‌اش، مسئله را خاتمه یافته تلقی خواهد کرد.
(خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، شماره‌ی 271، 1 / 8 / 66، رادیو لندن 30 / 7 / 66).
[463] مأخذ شماره 281، واشنگتن، خبرگزاری کویت، 3 / 8 / 66.
[464] مأخذ شماره 280، واشنگتن، خبرگزاری رویتر، 5 / 8 / 66.
[465] پیشین.
[466] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 223، 7 / 8 / 66، بخش عربی رادیو مونت کارلو، 6 / 8 / 66.
[467] پیشین، تهران، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 6 / 8 / 66.
[468] پیشین، پاریس، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 6 / 8 / 66.
[469] پیشین، رادیو لندن، 6 / 8 / 66.
[470] این بحث در فصل هفتم کتاب از «فاو تا شلمچه» از انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، تحت عنوان آخرین تحرک نظامی در جنوب مورد بررسی قرار گرفته است.
[471] کتاب «نبرد در شرق بصره»، از انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سال 74 حاوی گزارش نسبتا جامع عملیات کربلای 5 می‌باشد.
[472] مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، تحلیل مراحل استراتژیک جنگ ایران و عراق (جنگ اول: از اشغال تا آزادسازی)، سردار سر لشکر پاسدار محسن رضایی، (تهران، 1376).
[473] پیشین.
[474] پیشین.
[475] گر چه اجرای عملیات در غرب کشور ضرورتی اجتناب‌ناپذیر بود و به همین دلیل مورد توجه قرار گرفت، لیکن در عین حال به سه مسئله اساسی توجهی نشد و بسیاری از مشکلات نیز متأثر از همین مسئله بود:
الف) بر پایه اطلاعات و تحلیل موجود عکس العمل دشمن به این گستردگی و سرعت پیش‌بینی نمی‌شد.
ب) اکراد معارض در برابر فشارهای ارتش عراق بیش از اندازه ناتوان بودند، حال آنکه چنین تصوری وجود نداشت.
ج) مشکلات جنگ در غرب کشور، بویژه در فصل سرما، برای یک عملیات گسترده بیش از اندازه زیاد بود و لذا پیش‌بینی لازم انجام نشده بود.
[476] سند شماره 669 / گ. مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: «گزارش عملیات کربلای 10»، (راوی: مجید نداف)، تدوین: محمد درودیان، 1366، ص 29.
[477] این تپه در محدوده‌ی بین جنوب دوپازا و شمال گناو و در غرب دانی‌گوز و کوه لک لک قرار دارد که به دلیل حضور منافقین در این منطقه به تپه منافقین مشهور شد.
[478] روزنامه کیهان، 19 / 2 / 66.
[479] روزنامه رسالت، 19 / 2 / 66.
[480] روزنامه اطلاعات، 12 / 2 / 66.
[481] روزنامه اطلاعات، 8 / 2 / 66.
[482] پیش از این توضیح داده شد.
[483] سند شماره 876 / گ. مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: «گزارش راوی قرارگاه نجف (احمد نیکروش)، مندرج در گزارش عملیات نصر 4»، (نگارش حسین اردستانی)، ص 2.
[484] پیشین.
[485] پیشین.
[486] تصرف ارتفاعات الاغلو و دولبشک می‌توانست امکان حضور نیروهای خودی را روی ارتفاعات موکبه و قیوان فراهم نماید. در این صورت موقعیت دشمن در این منطقه متزلزل می‌شد و با اتصال منطقه آزاد شده - تحت کنترل معارضین عراقی - به داخل ایران، بخشی از مناطق مهم دشمن از کنترلش خارج می‌شد.
[487] استقرار نیروهای سپاه در منطقه جنوب واقع در فاو به منظور طرح‌ریزی عملیات سبب شده بود تا بخشی از توان سپاه تجزیه شده و در منطقه شمال غرب عملا قابل بهره‌برداری نباشد.
[488] سند شماره 503 / گ. مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: «گزارش عملیات بیت المقدس 3»، گزارش راویان قرارگاه خاتم الانبیاء: حسین اردستانی، داود رنجبر، نادر نوروز شاد؛ اسفند 67.
[489] پیشین.
[490] در صفحات قبل به آن اشاره شد.
[491] در واقع، پس از توقف عملیات بیت المقدس 2، عملیات در این محور به دلیل مشکلات تا اندازه‌ای فرعی شد و اجرای عملیات در منطقه حلبچه به عنوان تلاش اصلی دنبال می‌شد. در چنین وضعیتی ادامه تلاش در محور ماووت می‌توانست منجر به غافلگیری دشمن در منطقه حلبچه شود.
[492] پیشین.
[493] پیشین.
[494] پیشین.
[495] اولویت اصلی، نبرد در منطقه جنوب بود. منتها به دلیل قفل شدن راه کارهای عملیات در جنوب، همانند سالهای قبل برای کسب فرصت و زمان برای تک در منطقه جنوب، جنگ در منطقه شمال ادامه می‌یافت. همزمان با اجرای سلسله عملیاتهای بیت المقدس و نصر تیمی به فرماندهی برادر شمخانی و متشکل از برادران غلامپور، قاسم سلیمانی و... درجنوب برای یافتن راه کار مناسب جهت اجرای عملیات تلاش می‌کردند که قبل از تصمیم گیری برای انجام عملیات والفجر 10، این تیم اعلان کردند که هیچ راهی برای ادامه جنگ در جنوب نیافتند. ولی در عین حال آخرین گزارشها در منطقه جنوب به طور پیوسته بررسی می‌شد تا در صورت احتمال موفقیت، اجرای عملیات در جنوب در اولویت نخست قرار گیرد.
(سند شماره 313365 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: یادداشت سردار سرلشکر محسن رضایی بر پیش‌نویس کتاب حاضر، فروردین سال 76).
[496] جهاد با استعداد 4 گردان مهندسی در محور سورن و 5 گردان در محور جنوبی منطقه عملیات و سپاه با یک لشکر مهندسی در محور جنوبی و یک تیپ مهندسی در محور شمالی منطقه عملیاتی فعالیت داشتند.
[497] سند شماره 683 / گ. مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: «گزارش عملیات والفجر 10»، گزارش راوی قرارگاه (داود رنجبر).
[498] پیشین.
[499] نام اصلی منطقه «دشت زهور» به معنای گلهاست که برای این منطقه سرسبز و پرگل اسم با مسمایی است.
[500] عراقیها بلافاصله پس از ناکامی در تهاجم غافلگیرانه به ایران در 31 شهریور سال 59، موشک باران شهر مقاوم دزفول را آغاز کردند و در طول جنگ در مواقع مختلف و با بهانه‌های متفاوت مردم بی‌دفاع و غیر نظامی را مورد تهاجم قرار می‌دادند. مرحله‌بندی جنگ شهرها براساس تهاجم عراق به شهر تهران صورت گرفت که چهارمین مرحله آن در پایان سال 66 آغاز شد.
جنگ شهرها و مراحل آن پیش از این در کتاب «نبرد در شرق بصره» از انتشارات «مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ» سال 1374 ص 145 مورد بررسی قرار گرفته است. نظر به اهمیت این موضوع و بازتابهای آن، در جلد پنجم از همین سری کتابها، به این مهم توجه خواهد شد. در اینجا به صورت اجمال و تنها برای ترسیم وضعیت جنگ در آستانه‌ی عملیات والفجر 10، به موضوع مزبور اشاره شده است.
[501] خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، «گزارشهای ویژه»، «نشریه شماره‌ی 348، 12 / 12 / 66، خبرگزاری رویتر،11 / 12 / 66.
[502] برابر گزارشهای منتشره در رسانه‌های خبری و اسناد و مدارکی که در این زمینه به دست آمد، نقش آلمان در تجهیز عراق به سلاحهای شیمیایی و همچنین کمکهای فنی برای افزایش برد موشکهای اسکاد بیشتر از سایر کشورهای اروپایی بوده است.
[503] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره‌ی 349، 13 / 12 / 66، رادیو بی. بی. سی، 12 / 12 / 66.
[504] پیشین، بخش عربی رادیو ابوظبی، 12 / 12 / 66.
[505] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره‌ی 351، 15 / 12 / 66، واشنگتن پست، 14 / 12 / 66.
[506] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره‌ی 347، 11 / 12 / 66، رادیو لندن، 10 / 12 / 66.
[507] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره‌ی 359، 23 / 12 / 66، رادیو امریکا، 22 / 12 / 66.
[508] عملیات والفجر 10، 48 ساعت پس از اظهارات آقای هاشمی در تاریخ 23 / 12 / 66 انجام شد.
[509] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره‌ی 358، 22 / 12 / 66، خبرگزاری فرانسه، 21 / 12 / 66.
[510] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره‌ی 360، 24 / 12 / 66، رادیو عراق، 23 / 12 / 66.
[511] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره‌ی 18، 18 / 1 / 67، خبرگزاری تانیوگ، 17 / 1 / 67.
[512] صدام در موقعیتی که عراق همچنان حمله به شهرها را ادامه می‌داد، طی مصاحبه‌ای با سر دبیر روزنامه مصری الاهرام در مورد شرایط خاتمه جنگ گفت: «هرگاه ایران درک کندکه خسارات ناشی از جنگ برایش هولناک است دست صلح را دراز خواهد کرد.»
(خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه» شماره 365، 29 / 12 / 66، کویت 28 / 12 / 66).
[513] پس از عملیات والفجر 10 رادیو اسرائیل با توجه به موقعیت جنگ، به نقل از آگاهان سیاسی گفت: «ایران به این پیروزیهای زمینی نیاز مبرمی داشت تا بتواند تأثیرات تلخ و جانگداز حملات موشکی عراق علیه پایتخت و دیگر شهرها را تا حدودی خنثی کند.»
(خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، شماره 366، 30 / 12 / 66، رادیو اسرائیل 29 / 12 / 66).
[514] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره‌ی 365، 29 / 12 / 66، رادیو لندن، 28/ 12 / 66.
[515] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره‌ی 4، 4 / 1 / 67، رادیو لندن، 3 / 1 / 67.
[516] عملیات والفجر 10 در طول 85 کیلومتر نوار مرزی حد فاصل شیخ صالح تا مریوان و در برخی نقاط در عمق 50 کیلومتری خاک دشمن انجام گرفت و بیشتر از هزار کیلومتر مربع از سرزمینهای دشمن شامل شهرهای حلبچه، خرمال، دو جیله، طویله، بیاره و بیش از یکصد روستای منطقه آزاد شد.
[517] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره‌ی 5، 5 / 1 / 67، رادیو بغداد، 4 / 1 / 67.
[518] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره‌ی 365، 29 / 12 / 66، رادیو لندن، 28 / 12 / 66.
[519] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره‌ی 7، 7 / 1 / 67، رادیو امریکا، 6 / 1 / 67.
[520] پیشین.
[521] پیشین.
[522] سند شماره 313363 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، «تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عراق توسط سردار محسن رضایی در دوره‌ی عالی جنگ سپاه»، سال 1374.
[523] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره‌ی 2، 2 / 1 / 67.
[524] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، شماره 3، 3 / 1 / 67، خبرگزاری فرانسه، 2 / 1 / 67.
[525] پیشین.
[526] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 4، 4 / 1 / 67، رادیو لندن، 3 / 1 / 67.
[527] پیشین، رادیو امریکا، 3 / 1 / 67.
[528] پیشین.
[529] پیشین، رادیو لندن، 3 / 1 / 67.
[530] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 5، 5/ 1 / 67، خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، لندن، 4 / 1 / 67.
[531] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 6، 6 / 1 / 67.
[532] پیشین.
[533] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 4، 4 / 1 / 67، رادیو امریکا، 3 / 1 / 67.
[534] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 5، 5 / 1 / 67، رادیو لندن، 4 / 1 / 67.
[535] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 6، 6 / 1 / 67، خبرگزاری ایران در رم، 5 / 1 / 67.
[536] دبیر کل سازمان ملل پس از تصویب قطعنامه 598 تلاشهایی را برای مذاکره با نمایندگان ایران و عراق انجام می‌داد. در همین روند قرار بود در دهه‌ی اول فروردین با نمایندگان ایران و عراق به صورت جداگانه ملاقات نماید.
[537] پیشین، خبرگزاری رویتر،5 / 1 / 67.
[538] پیشین، خبرگزاری فرانسه، 5 / 1 / 67.
[539] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 7، 7 / 1 / 67، خبرگزاری عراق، 6 / 1 / 67.
[540] پیشین، خبرگزاری فرانسه، 6 / 1 / 67.
[541] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 8، 8 / 1 / 67، کویت، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 7 / 1 / 67.
[542] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 9، 9 / 1 / 67، خبرگزاری عراق، 8 / 1 / 67.
[543] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، شماره 10، 10/ 1 / 67، آسوشیتدپرس، 9 / 1 / 67.
[544] پیشین، خبرگزاری فرانسه، 9 / 1 / 67.
[545] پیشین، خبرگزاری عراق، 9 / 1 / 67.
[546] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 11، 11 / 1 / 67، خبرگزاری فرانسه، 10 / 1 / 67.
[547] پیشین.
[548] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 12، 12 / 1 / 67، نیویورک، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 11 / 1 / 67.
[549] مأخذ شماره 58، توکیو، خبرگزاری جمهوری اسلامی 10 / 1 / 67.
[550] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 15، 15 / 1 / 67، رادیو امریکا، 14 / 1 / 67.
[551] مأخذ شماره 55، رادیو امریکا، 9 / 1 / 67.
[552] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، نشریه شماره 17، 17 / 1 / 67، بخش انگلیسی رادیو رژیم اشغالگر قدس، 13 / 1 / 67.
[553] این مباحث ان‌شاءالله در کتاب بعدی (جلد پنجم) مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرارخواهند گرفت.
[554] روزنامه نیویورک تایمز در تاریخ 29 / 2 / 66 در مورد غافلگیری ایران در فاو می نویسد: «فرماندهی ایران در فاو فکر نمی‌کرد که عراقیها قادر خواهند بود به مواضع نیروهای ایرانی که به خوبی از آن دفاع می‌شد، حمله کنند. چنین اندیشه‌ای احتمالا به پیدا شدن یک احساس کاذب منجر شد و عراقیها با استفاده از آن و برتری خود، بامداد روز یکشنبه (28 / 1 / 65) ایرانیها را غافلگیر کردند.» همچنین نشریه ایندیپندنت طی گزارشی نوشت: «عراق اطلاعاتی داشته مبنی بر اینکه ایران مقداری از نیروهای خود را از اطراف بصره به جبهه‌های شمالی که در آنجا موفقیتهای قابل توجهی داشته، منتقل کرده، بنابراین عراق از این موقعیت استفاده کرده است.»
(خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 4 / 2 / 67، رادیو لندن 3 / 2 / 67).
[555] مأخذ شماره 35.
[556] ریچارد مورفی معاون وزارت خارجه‌ی وقت امریکا بلافاصله پس از اینکه عراق فاو را پس گرفت، اعلام کرد که اکنون موازنه‌ی نظامی برقرار شده است. وی در تاریخ 21 / 2 / 67 با امیدواری به برقراری صلح اعلام کرد: «پیروزی ماه گذشته عراق در شبه جزیره‌ی فاو ممکن است امکان جدیدی را برای پیشرفت از کانال دیپلماتیک فراهم سازد.»
(لوس آنجلس تایمز، نشریه هفتگی ایران تایمز، 29 / 2 / 67).
[557] روزنامه نیویورک تایمز در مورد حمایت امریکا از عراق می‌نویسد: «امریکا درست در موقع و زمانی که ایران می‌رفت دست بالا را در جنگ داشته باشد به کمک عراق شتافت و در نتیجه موازنه‌ی قوای طرفین دوباره برقرار گردید.».
[558] خبرگزاری فرانسه: «عواقب از دست رفتن فاو دور از اهمیت نیست. به طوری که از فشارهای ایران می‌کاهد و به نیروهای بغداد امکان می‌دهد که از یک موضع استراتژیک برخوردار گردند.»
(معاونت سیاسی سپاه، نشریه «بررسی»، شماره 3، اردیبهشت 67، ص 20).
[559] در تاریخ 12 / 4 / 67 با اصابت موشکی که از ناو امریکایی در خلیج فارس شلیک شد، هواپیمای مسافربری ایران با 290 مسافر سقوط کرد، پس از آن ورنون والترز سفیر امریکا در سازمان ملل در تاریخ 17 / 4 / 67 گفت: «انهدام هواپیمای ایرباس ایرانی می‌تواند انگیزه‌ای تازه برای پایان دادن به جنگ در خلیج فارس باشد.»
(دانشکده فرماندهی و ستاد سپاه پاسداران، فصلنامه «بررسیهای نظامی»، سال چهارم، شماره 14، تابستان 72، ص 110).
[560] پیام استقامت تیرماه 1367، پیام امام به مناسبت پذیرش قطعنامه 598.
[561] روح الله کارگر رمضانی، نه شرقی - نه غربی، اصل بنیادین جمهوری اسلامی، دانشگاه یل، نمایندگی دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل، بولتن شماره 11.
[562] تحولات سیاسی - نظامی جنگ پس از عملیات والفجر 10 تا پذیرش قطعنامه 598 در تیرماه 67 و برقراری آتش‌بس در مرداد همان سال، در جلد پنجم از مجموعه پنج جلدی سیری در جنگ ایران عراق، بررسی و منتشر خواهد شد